Միջազգային արձագանքը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կնքված խաղաղության պայմանագրին։

Կապիտուլյացիա՞, թե՞ խաղաղություն․ ինչ են ասում փորձագետները

Խաղաղություն պիտի ըլնա միայն մեր հաղթախնակով,

Մոնթե Մելքոնյան

2025 թվականի օգոստոսի 8-ին ԱՄՆ-ում նախագահ Դոնալդ Թրամփի միջնորդությամբ կնքված խաղաղության պայմանագիրը նոր թափ հաղորդեց Հարավային Կովկասում տիրող իրավիճակի զարգացմանը և իր վրա հրավիրեց աշխարհի ուշադրությունը։

Մի շարք քաղաքական վերլուծաբաններ և գործիչներ շտապեցին կիսվել ապագայի իրենց տեսլականով և թե ինչ հնարիավոր ռիսկեր է պարունակում այս պայմանագիրը ինչպես կողմերի, այնպես էլ տարածաշրջանի այլ երկրների համար։

Համաշխարհային կարգի զարգացումները, Ռուսաստանը և Հարավային կովկասը

ԱՄՆ-ի նախկին զինվորական Ստանիսլավ Կրապիվնիկը ներկայացավ խորը և տեղին դիտարկումներով։ Ըստ նրա «Թրամփյան միջանցք» ի բացումը տարածաշրջանում մեծացնելու է ԱՄՆ-ի ազգեցությունը՝ փորձելով իրեն ենթարկեցնել տարածաշրջանում ինչպես քաղաքական, այնպես էլ առևտրային իրավիճակը։

ԱՄՆ-ն Ադրբեջանին «նվիրեց» այն, ինչի համար պայքարում էր ավելի քան 34 տարի, այն է չեղարկեց հոդված «Հոդված 907»-ը՝ թույլ տալով Ադրբեջանին գնել ամերիկյան զինտեխնիկա, սակայն Հայաստանը նման հնարավորություն չստացավ։

Մեծ ջանքեր չպահանջվեց նաև լուծարել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը՝ այսպես լիովին դառնալով իրավիճակի տիրապետողը։

Ուկրաինայում պատերազմի պատճառով Ռուսաստանը կորցնում է իր լծակները Հարավային Կովկասում, ինչի հետևանքով առաջանում է վակուում, որը կարող են փորձել լրացնել ԱՄՆ-ն ու Մեծ Բրիտանիան՝ ավելացնելով լարվածությունը։

Ռուսաստանի նահանջի ֆոնին Թուրքիան դառնում է ավելի կենտրոնական խաղացող տարածաշրջանում, ինչը Կրապիվնիկը դիտում է որպես ուժերի նոր դասավորության նշան և հնարավոր բախումների առիթ։

Նա կանխատեսում է, որ Ռուսաստանն ու Իրանը կարող են քայլեր ձեռնարկել՝ հակազդելու Արևմուտքի (հատկապես ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի) ընդլայնվող ազդեցությանը։Եվ արդյունքում Հարավային Կովկասը կարող է դառնալ «երկրորդ» Աֆղանստան կամ Վիետնամ։ Սա կարող է լինել ինչպես քաղաքական ներգրավվածության, այնպես էլ ենթակառուցվածքային ծրագրերի միջոցով։

Նրա դիտարկմամբ Հայաստանը գտնվում է բավականին կարևոր դիրքում և այս պայմանագրի ստորագրումը թույլ է տալիս բացել մի շարք առևտրային ճանապարհներ դեպի Արևմուտք, օրինակ Աբխազիայի երկաթուղին, որը կբացի տրանսպորտային միջացնք՝ հնարավորություն տալով ավելացնել քաղաքական ազդեցությունը։ Կրապիվնիկի կարծիքով՝ եթե արտաքին ուժերը վերահսկեն այս ուղին, նրանք կարող են քաղաքական լծակ ստեղծել տարածաշրջանում՝ ազդելով առևտրի և զինտեխնիկայի մուտքի վրա։

եթե Հայաստանի իշխանությունները կարողանան մասնակցել այս միջանցքի կառավարմանը, հնարավոր է ստանալ տրանսպորտային և տնտեսական առավելություններ, հակառակ դեպքում կդարնա միջազգային ճնշման առարկա։

Ալիևը՝ ադրբեջանական շահի, Փաշինյանը՝ հայրենիքի դավաճանության նպատակի հետապնդմամբ

ՌԴ Պետդումայի ԱՊՀ հարցերով հանձնաժողովի նախագահի առաջին տեղակալ Կոնստանտին Զատուլինը այս պայմանագիրը հետապնդում է մեկ նպատակ, որն է հրաժարվել տարածաշրջանում Ռուսաստանի ազդեցությունից՝ ԱՄՆ-ին ներքաշելով տարածաշրջանային խնդիրների մեջ։

Նա նշում է, որ երկու երկրներն էլ՝ Ադրբեջանը և Հայաստանը հետաքրքված չեն Հարավային կովկասում Ռուսաստանի ազդեցությամբ և խնդրի լուծումը փորձում են գտնել արտերկրում։

Սա Ադրբեջանի համար կարող է որոշակի առումով լինել նպատակահարմար, քանի որ Ալիևը հետապնդում է իր և Թուրքիայի հետագա ազգային շահերը, մինչդեռ Հայաստանի համար այս պայմանագիրը որևէ կենսական նշանակություն չի ներկայացնում, չի տալիս որևէ առավելություն տարածաշրջանում, ինչն էլ իր հերթին նշանակում է, որ Նիկոլ Փաշինյանը պարզապես դավաճանում է իր ազգակիցներին՝ սպասարկելով Թուրքիայի և Ադրբեջանի շահերը։

Միջանցքի բացումը ՀՀ-ին կստիպի գնալ միակողմանի զիջումների

Գերմանիայի Հայ Դատի հանձնախումբը դիտարկմամբ այս պայմանագիրը, որը ենթադրում էր խաղաղության հաստատում որևէ աղերս չունի իրականության հետ։ Այն բացառապես միջանցքի բացման վերաբերյալ փաստաթուղթ է, որը չի սպասարկում Հայաստանի շահերը։

Եթե այն նպատակ ուներ վերջնականապես հաստատել խաղաղություն, ապա պետք է նեռարեր կետեր այն մասին, որ Ադրբեջանական զորքերը պետք է դուրս բերվեն ՀՀ ինքնիշխան տարածքից, Լեռնային Ղարաբաղի տեղահանված հայերը պետք է վերադառնան իրենց հայրենիք՝ միջազգային անվտանգության երաշխիքներով, վերացվեն բոլոր սահմանային շրջափակումները, որպիսի Հայաստանը կարողանա հանգիստ առևտրով զբաղվել և օգտագործել տրանսպորտային ուղիները, Բաքվում կեղծ դատավարությունների սպասող հայ գերիները պետք է վերադառնան Հայաստան։

Վերոնշյալ կետերից և ոչ մեկը չի ներառվել պայմանագրում՝ այն դարձնելով բացառապես կոմերցիոն բնույթ կրող պայմանագիր, որը հավակնում է մարտահրավեր նետել Հայաստանի ինքիշխանությանը՝ չտալով իր տնտեսական շահերը պաշտպանելու որևէ միջոց։

Ալիևը և Փաշինյանը Զելենսկու սխալը կրկնելու ճանապարհին են

Իրանի Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի քաղաքական տեղակալ Յադոլլա Ջավանին բացասաբար է արձագանքել կնքված պայմանագրին՝ նշելով, որ այն կապակայունացնի իրավիճակը Հարավային Կովկասում։

Նրա համոզմամբ երկու երկրները ընկել են խաղամոլ Թրամփի ծուղակը՝ տարածաշրջանում ԱՄՆ-ին, Մեծ Բրիտանիային և ՆԱՏՕ-ին ներգրավելով և հարևանների շահերն անտեսելով։

Նա նշում է, որ Հայաստանը և Ադրբեջանը կրկնում են նույն սխալը, ինչ արեց Զելինսկին՝ ՆԱՏՕ-ին Ռուսաստանի ավանդական անվտանգության գոտի հրավիրելով, որն էլ հանգեցրեց Ռուսաստանի հարձակմանը։

Զանգեզուրի միջացնքը ԱՄՆ-ին վարձակալությամբ տալով Հայաստանը և Ադրբեջանը գրգռում են Ռուսաստանին, Հնդկաստանին, Չինաստանին և Իրանին։

Հայաստանը՝ որպես մի քանի երկրի բախման կետ

Թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյանը կնքված խաղաղության պայմանագիրն անվանեց Ադրբեջանի և Թուրքիայի շահերը սպասարկող փաստաթուղթ։

Այն որևէ կերպ չի ներկայացնում ՀՀ շահերը չի առնչվում հետպատերազմյան խնդիրների լուծմանը, այն է ադրբեջանական զորքերի դուրսբերում, գերիների հանձնում, ՀՀ տարածքների ազատում։

Միակ հստակ բանը դա արդեն դե ֆակտո հաստատված «Զանգեզուրի միջանցք»-ն էր, որը իդեալական տարբերակ է դառնալու Մեղրին և Սյունինքը վերցնելու համար։

Ուղղակի այս անգամ այն ներկայացվեց մի փոքր ավելի նուրբ և սիրուն տարբերակով՝շղարշելով այն «խաղաղության» անվան տակ։ Նրա գնահատմամբ սկզբից Ամերիկյան, ապա արդեն թուրքական միջնորդությամբ աշխատող ճանապարհը ուղիղ իմաստով կսողա դեպի Սյունիք։

Այս ամենի արդյունքում մենք կորցնում ենք Ռուսաստանի և Իրանի աջակցությունը և մեծացնում ենք Թուրքիայի ազդեցությունը տարածաշրջանում։ Երեք օրից կհրապարակվի նաև Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների նախաստորագրված տեքստը, որը նրա կանխավարկածով լինելու է նոր անկլավների և զիջումների մասին։

Խաղաղության պայմանագիրը՝ աշխարհաքաղաքական ջեքփոթ Թուրքիայի և Ադրբեջանի, ստրատեգիական հաղթանակ ԱՄՆ-ի, վտանգավոր ծուղակ Հայաստանի համար

Գևորգ Ալմասյանը խաղաղության պայմանագիրը համարում է բացառապես աշխարհաքաղաքական ջեքփոթ Անկարայի համար,ով վաղուց էր երազում պանթյուրքիզմի իրականացման մասին։

Առաջարկվող միջանցքը 99 տարի լինելու է ԱՄՆ-ի հսկողության տակ և ծառայելու է Թուրքիայի համար որպես ուղի՝ Կենտրոնական Ասիա դուրս գալու համար։

Միջանցքի բացումը նաև ծառայում է Թուրքիայի շահերին ՆԱՏՕ-ի ներսում, քանի որ ստանալով մուտք և տիրապետություն Եվրասիական ճանապարհի վրա, Թուրքիան ձեռք է բերում իշխանություն դեպի Եվրոպա արտահանվող էներգիայի նկատմամբ՝ այսպիսով Բրյուսելի և Պեկինի համար ձեռք բերելով կարևոր մասնակցի նշանակություն։

ԱՄՆ-ն հանդես գալով որպես միջանցքի պահապան ուղղակիորեն ՀՀ-ի իրավասությունը զրոյացնում է և որևէ միջադեպ կդտիվի որպես հարձակում ԱՄՆ-ի դեմ և կարող է ստիպել Արևմուքին միջամտել։

Իրանի ազդեցությունը զգալիորեն նվազեց Հարավային Կովկասում: Միջանցքը ուղղակիորեն շրջանցում է Իրանին՝ դուրս թողնելով Կենտրոնական Ասիայի առևտրային ուղուց։ Նրա համոզմամբ պայմանագրի դրույթները կփոփոխվեն՝ հետագայում սպասվող պայթունավտանգ հանգամանքներում։

Միջանցքի բացումը երկարատև անկայունության աղբյուր և վտանգավոր նախադեպ

Արա Թորանյանի բացատրությամբ այս պայմանագրով Հայաստանը առարկայական ոչինչ չի ստանում, բացի ինչ-որ ամերիկական անորոշ աջակցությունից։ Իսկ ԱՄՆ-ի փոփոխական քաղաքականությունը իր պատկերը ցույց տվեց Սիրիայի, Իրաքի և Աֆղանստանի հակամարտությունների ժամանակ։

Մինչդեռ Ադրբեջանի ստացած օգուտն ակներև է, Նախիջևան հասնելու ավելի հեշտ ձև՝ այն էլ միջազգային նախագծի անվան տակ, Մինսկի խմբի լուծարում։

Սյունիքը Հայաստանի տարածքային քարտեզի հիմնասյունն է և առանցքային բանալին, իսկ դրա հանձնումը արտաքին խաղացողին՝ այն է ԱՄՆ-ին ստեղծում է իրական ճեղք, որի միջով արդեն Ադրբեջանը և Թուրքիան հանգիստ կարող են ներթափանցել։

Մինչդեռ Իրանը, որի համար Սյունիքը համարվում է դեպի Կովկաս ցամաքային ուղու շարունակություն՝ կարող է այս ամենը դիտարկել որպես անուղղակի շրջափակման փորձ և համարժեք պատասխան տալ։

Ժամանակաշրջանը նաև հարմար է պանթյուրքիզմի համար, որի նպատակն է միավորել Անատոլիայի և Կենտրոնական Ասիայի թյուրքական ժողովուրդներին։ Նպատակի իրագործմանը խանգարող հայկական փականն այժմ կամավոր բացվում է Երևանի կողմից։

Շուտով Երևանը կստանա ներդրումների և օգնությունների խոստումներ, սակայն դրանք չնչին բան են նրա դիմաց, ինչը կկորցնի Հայաստանը՝ իր ինքնիշխանությունը։

Թրամփը տարածքային իշխանություն է ձեռք բերում Հայաստանում

Ալեքս Քրիստոֆոնուի տեսանկյունից ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը կարելի է ասել վճռել է Հայաստանի ճակատագիրը՝ Նախիջևանի միջանցքը 99 տարով «նվիրելով» ԱՄՆ-ին։

Խաղաղության անվան տակ բացելով այս միջանցքը՝ նա ամերկյան ուժերին հրավիրում է իրտարածք՝ որևէ երաշխիք չունենալով, որ այն կմնա որպես ՀՀ մաս։ Նա նշեց նաև, որ անցած ամիս իսպանական Պերիոդիստա Դիգիթալ լրատվական հարթակը տեղեկացրել էր, որ Հայաստանը մտադիր է հանձնել ստրատեգիական նշանակության միջանցք ԱՄՆ-ին խաղաղության դիմաց։

Սակայն հայկական կողմը սա որակել էր որպես կեղծ ինֆորմացիա և մանիպուլյատիվ պրոպագանդա։ Վերջինիս խորին համոզմամբ իրական շահողն այս իրադրության մեջ Թուրքիան է, որին հնարավորություն կտրվի ուժեղացնել իր ազդեցությունը Հարավային Կովկասում։

Եվ եթե հետագայում Հայաստանի և Թուրքիայի միջև լինի ռազմական կամ որևէ կոնֆլիկտ, ապա ԱՄՆ-ն միանշանակ Թուրքիայի կողմը բռնի։

Նա նաև իր մտահոգությունը հայտնեց Կիպրոսի և Հունաստանի վերաբերյալ, հույս ունենալով, որ այս երկրները տեղյակ են Էրդողանի ազդեցության հնարավոր մեծացմամբ և կլինեն ավելի զգոն և իրազեկ։

Խաղաղության անվան տակ Փաշինյանը Ալիևին հանձնեց Զանգեզուրի միջացնքը

Դեմոկրատական այլընտրանք կուսակցության նախագահ Սուրեն Սուրենյանցը ներկայացրեց մի շարք առավելություններ, որոնք Ադրբեջանը ձեռք է բերել այս պայմանագրի արդյունքում։

Հայաստանի համար ծայրահեղ վատ իրավիճակ է ստեղծվել, քանի որ ՀՀ սուվերեն տարածքին վերաբերող փաստաթղթի տակ ստորագրել է նաև Ադրբեջանը։ Ստացվում է որ ՀՀ լեգիտիմ մի հատված դառնում է վիճելի հատված։

Սա էլ իր հերթին կարող է հիմք դառնալ հետագայում նախադեպ ստեղծելու,որ ՀՀ ցանկացած տարածքում հնարավոր է նման կարգավորում լինել։ Վերջնականապես փակվեց Լեռնային Ղարաբաղի հարցը որպես հակամարտություն, քանի որ փաստաթղթի մեջ որևէ տեղ չի խոսվում դրա մասին։ Ադրբեջանը հասավ նաև ԱՄՆ-ի 907 բանաձևի կասեցմանը։

Մի բան, որի համար պայքարում էր 34 տարի։ Ալիևը նաև շատ հստակ նշեց, որ իր կողմից ՀՀ-ին ուղղված սահմանադրական պահանջը այլևս դառնում է միջազգային պահանջ և դրա չկատարումը ուղիղ անարգանք է ԱՄՆ-ի նկատմամբ։

Պայմանագրին հաջորդող ճեպազրույցում Փաշինյանը նշեց, որ սահմանազատման գործընթացները դեռ ընթացքի մեջ են և այն տարածքները, որոնք պատկանում են Ադրբեջանին, բայց հայկական կողմի վերահոսկողության տակ են, պետք է վերադարձվեն։Մինչդեռ հայկական կողմին պատկանող հողերի վերադարձի մասին խոսք չգնաց։

Սուրենյանցը ներկայացրեց մի ցավալի և վտանգավոր սցենար։ Ի՞նչ կլինի Հայաստանի հետ, երբ Ադրբեջանը միանա ԱՄՆ-ին և Իսրայելին իրանի դեմ պատերազմում՝ Սյունիքը ստանալու պահանջի դիմաց։ Ստացվում է, որ Հայաստանը հակաիրանական պայքարում մանրադրամի դեր է կատարում։

Թրամփի հիմնական նպատակը Ռուսաստանին տարածաշրջանից լիկվիդացնելն ու Իրանի հանդեպ տարածաշրջանում առավելություն ստանալն էր, որտեղ Հայաստանը «բուտաֆորիայի» դեր կատարեց: Սուրենյանցի համոզմամբ այս պայմանագիրը կարող ենք համարել ՀՀ կապիտուլացիայի թուղթ։

Անգամ նոյեմբերի 9-ին կնքված պայմանագիրը ՀՀ-ի համար չարյաց փոքրագույնն էր՝ սրա հետ համեմատած։ Այդ պայմանագրում գոնե խոսվում էր ՀՀ և բզկտված Արցախի սուվերենության մասին, մինչդեռ այս պայմանագրում ՀՀ ինքնիշխանության մասին հաստատված ոչինչ կա։

Այս պայմանագրով նաև Չինաստանի շահերն են դրվում հարցածի տակ, քանի որ այս միջանցքը «Մեկ գոտի մեկ ճանապարհ» երթուղին արգելափակելու նպատակ ունի։